D vitamini, insan sağlığı için hayati öneme sahiptir. Güneşe maruz kaldığımızda vücudumuz tarafından üretildiği için güneş vitamini olarak bilinir. En önemli işlevi, bağışıklık sistemini güçlendirmektir. Kalsiyum ve fosfor emilimini düzenler. Yeterli miktarda D vitamini almak; kemikleri güçlendirir, kanser, diyabet ve osteoporoz gibi hastalıklara karşı korur. D vitamini eksikliği, çocuklarda raşitizm gibi kemik deformasyonuna, yetişkinlerde kemik ve kas güçsüzlüğüne neden olabilir. Güneş ışığının yetersiz olduğu durumlarda, kanda yeterli D vitamini seviyesini sağlamak için takviye almak gerekebilir. Ancak aşırı kullanımı zehirlenmeye yol açabilir.
D vitamini nedir?
D vitamini aslında vitamin değil, hormon olarak kabul edilir. D vitamininin hormonal aktif formu kalsitriol, vücuttaki diğer hormonlarla (östrojen, kortizol, testosteron) benzerlik gösterir. Vitaminler vücudun üretemediği, gıdalardan alınan besinlerdir. D vitamini, güneş ışığı sayesinde vücudumuzda sentezlenir.
Yağda çözünen dört vitaminden biridir (A, D, E, K) ve vücutta uzun süre kalabilir. D2 ve D3 olarak iki şekli vardır: Ergokalsiferol olarak bilinen D2 vitamini, takviyeli gıdalar, bitkisel gıdalar ve vitamin takviyelerinden alınabilir. D vitamini açısından zengin gıdalar arasında yumurta sarısı, yağlı balıklar ve karaciğer bulunur.
Kolekalsiferol denen D3 vitamini, takviyeli gıdalar, hayvansal gıdalar ve vitamin takviyelerinden alınır, ultraviyole ışınları etkisiyle deride sentez edilebilir. Ciltte sentezlenen veya gıdayla alınan formu biyolojik olarak etkisizdir. Karaciğer ve böbrekteki çeşitli reaksiyonlardan sonra aktif hale gelir. İnsanlar D vitaminini genel olarak 3-4 ay yetecek kadar depolayabilmektedir.
D vitamini neye yarar?
D vitamini, vücuttaki çeşitli sistemlerde ve 200’den fazla gen üzerinde güçlü etkileri olan önemli bir vitamindir. Vücudunuzun kalsiyumu emmesini ve kemiklerinizin sağlıklı büyümesini desteklemeye yarar. Eksikliği çocuklarda kemiklerin sertleşmemesine ve kolay kırılmasına, yetişkinlerde ise şekilsiz kemiklere (osteomalazi) sebep olur.
Diğer önemli vücut fonksiyonları için de gerekir. Bağışıklık sistemini ve kas ve sinir sistemini düzenler. Ayrıca insan hücrelerinin yaşam döngüsünde önemli rol oynar.
D vitamininin faydaları
Sağlıklı kemikler için D Vitamini
D vitamini kalsiyum düzenlenmesi ve kandaki fosfor seviyelerinin korunmasında önemli bir rol oynar; sağlıklı kemikleri korumak için son derece önemli olan iki faktördür. Bağırsaklardaki kalsiyumu emmek ve böbreklerden atılacak kalsiyumu geri kazanmak için D vitaminine ihtiyacımız var. D Vitamini eksikliği, kemiklerin yumuşaması nedeniyle çocuklarda raşitizme neden olabilir. Yetişkinlerde, D vitamini eksikliği osteomalazi (kemiklerin yumuşaması) veya osteoporoz olarak ortaya çıkar. Osteomalazi zayıf kemik yoğunluğu ve kas zayıflığı ile sonuçlanır. Osteoporoz, menopoz sonrası kadınlar ve yaşlı erkekler arasında en sık görülen kemik hastalığıdır.
Depresyonu önler
D vitamini, adrenalin, noradrenalin ve dopamin gibi vücut için gerekli olan salgıların üretilmesine yardımcı olduğu için, depresyon ve endişe (anksiyete) gibi psikolojik problemlerin önlenmesinde etkin rol oynamaktadır.
Kanseri önlemeye yardımcı olur
Araştırmalar, özellikle kalsiyum ile alındığında D vitamininin bazı kanserleri önlemeye yardımcı olabileceğini gösteriyor.
Multipl (çoklu) skleroz riskini azaltır
D vitamini ile ilgili yapılan araştırmalar, uzun süreli D vitamini takviyesinin multipl skleroz riskini azalttığını gösteriyor.
Diyabete karşı korur
D vitamini diyabete karşı koruma özelliğine sahiptir. Yeterli D vitaminine sahip olan çocuklarda Tip 1 diyabetin azaldığı, düşük olanlarda ise Tip 2 diyabetin arttığı görülmektedir.
D vitamini hangi gıdalarda bulunur?
Az miktarda gıda doğal olarak bu vitamini içerir. Bu nedenle, bazı gıdalara takviye yapılır.
D vitamini açısından zengin gıdalar:
- Somon, sardalya, ringa, kılıç, ton, uskumru gibi yağlı balıklar
- Sığır karaciğeri
- Yumurta sarısı
- Karides
- Tavuk
- Kırmızı et
- Doğada güneş gören mantarlar
D vitamini takviyeli gıdalar:
- Süt
- Tahıl
- Yoğurt, peynir gibi süt ürünleri
- Portakal suyu
- Kahvaltılık gevrekler
- Margarin
- Soya içecekleri
Yeterli D vitamini nasıl alınır?
D vitaminini üç şekilde alabiliriz: Güneşten, gıdalardan ve takviyelerden. İhtiyacımız olanın yalnızca %20’sini gıdalardan, %80’lik kısmını güneş ışığından karşılıyoruz. Nisandan Ekim sonuna kadar, ihtiyaç duyulan miktarın tamamını güneş ışığından almak mümkündür. Güneşe çıkamıyorsanız, uzman kontrolünde takviye almaktır. İhtiyacınız olan miktar yaşınıza bağlıdır.
Günlük olarak önerilen D vitamini miktarları:
D vitamini alımı iki şekilde ölçülebilir: Mikrogramlarda (mcg) ve (IU).
- 0-12 ay bebekler: 400 IU
- 1-18 yaş arası çocuklar: 600 IU
- 18-70 yaş arası yetişkinler: 600 IU
- 70 yaş üstü yetişkinler: 800 IU
- Hamile ve emziren kadınlar: 600 IU
Kandaki D vitamininin düzeyinin 30 ng/mL’nin üzerinde tutulabilmesi için günlük alım bebeklerde ortalama 1000 IU, diğer gruplarda 1500-2000 IU civarına çıkabilmektedir.
Doğal D vitamini kaynakları
Başlıca doğal D vitamini kaynağı güneştir. Güneşe bağlı olarak derinin bu vitamini sentezlemesi ekvatordan uzaklığa, mevsime, saate, derinin rengine, kiloya, yaşa, güneş kremlerine, hava kirliliğine göre değişmektedir. Güneşten yeterli miktarda almak için; her gün saat 10:00 -15:00 arası, kol ve bacaklar açık halde güneş kremi kullanmadan, 15-20 dakika güneş altında kalmalıdır.
Koyu tenliler biraz daha uzun süre kalabilir. Daha uzun güneşte kalmak için koruyucu önlemler alınmalıdır. Çok fazla güneşe maruz kalmak cilt yaşlanmasına ve cilt kanserine neden olabilir.
D vitamini, bitkisel besinlerden D2, hayvansal besinlerden D3 şeklinde gıdalardan da alınabilir. Magnezyum, A ve K vitamini, D vitamininin emilimini kolaylaştırdığı için beslenmeye kuruyemiş, ıspanak, Brüksel lahanası, kuşkonmaz, havuç, bal kabağı, kuru kayısı gibi vitamin ve mineraller açısından zengin kaynaklar da eklenmelidir.
D vitamini içeren meyveler
Havuç, kuşburnu, muz, üzüm, karpuz, çilek, kivi, şeftali, kavun, kayısı ve böğürtlen.
D vitamini testi
D vitamini eksikliği basit bir kan testiyle teşhis edilebilmektedir. Bu test, kanınızdaki 25 (OH) D seviyesini ölçer ( D2 ve D3 kan dolaşımında 25 (OH) D olarak bilinen D vitamini formuna dönüştürülür). Anormal seviyeler kemik hastalıkları, beslenme sorunları, organ hasarı gibi tıbbi durumları gösterebilir.
D vitamini eksikliği
D vitamini eksikliği, sağlıklı kalmak için yeterli D vitaminini alamadığınız anlamına gelir ve olması gereken seviyenin 20 ng/mL’nin altında olması demektir. 21-29 ng/mL arası D vitamini yetersizliği olarak kabul edilir.
D vitamini eksikliği nedenleri
- Hava kirliliği
- Güneş koruyucu kullanmak (Koruma faktörü 30 olan bir güneş koruyucu, vücudun vitaminleri %95 oranında sentezleme yeteneğini azaltabilir).
- Kapalı alanda fazla zaman geçirmek
- Güneşten doğrudan faydalanmamak
- Yiyeceklerden yeterince D vitamini almamak
- Karaciğer veya böbreklerin iyi çalışmaması
- Düzensiz uyku
D vitamini eksikliği belirtileri
- Yorgunluk
- Kemik ve kas ağrısı
- Özellikle bacaklarda, sırtta, pelviste ve kalçada ağrı
- Daha sık hastalanmak
- Depresyon
- Yaraların yavaş iyileşmesi
- Saç dökülmesi
- Kemik kaybı
- Kırıklar
D vitamini eksikliğinde görülen hastalıklar
- Şişmanlık
- Hipertansiyon
- Depresyon
- Fibromiyalji
- Kronik yorgunluk sendromu
- Alzheimer
- Meme, prostat ve kolon kanserleri
- Kemik kaybı (osteoporoz, osteopeni, osteomalazi)
- Miyopati
- Raşitizm
- Multipl skleroz ve diyabet gibi otoimmün hastalıklar
D vitamini eksikliği saç dökülmesi
Alopesi areata, baş ve vücuttan ciddi saç dökülmesi ile karakterize otoimmün bir hastalıktır. Saç dökülmesi genellikle stresle ilişkilendirilir, ancak hastalık veya besin eksikliğinin sonucu da olabilir. Düşük vitamin D seviyeleri hastalığın gelişimi için risk faktörüdür. Bir araştırmada, vitamin D reseptörlerinde sorun olan bir hastada vitaminlerin sentetik formunun topikal uygulamasının saç kaybını tedavi ettiği görülmüştür.
D vitamini eksikliği tedavisi
Vitamin D eksikliği ve yetersizliği yaygın görülen küresel bir sorundur. Bu ihtiyacımızı karşılayan güneş ışığı, D vitamini içeren besinlerin aktifleşebilmesi açısından da önemlidir. Güneşten yeterince faydalanılamıyor ise takviye olarak almak gerekebilir.
D vitamini replasman tedavisi
Genellikle 8 hafta boyunca haftada 50.000 IU yükleme dozu önerilir, sonrasında günlük 1500-2000 IU idame tedavisine geçilir. Her hasta için genel bir tedavi yoktur, etkileri hastaya göre değişebilir. Düşüklük derecesine göre değişen aralıklarla ama sürekli D vitamini replasmanı alınmalıdır. Kalsiyum, magnezyum, A ve K vitaminlerinin düzeyi ölçülmeden, tedaviye başlanmamalıdır. Üç ayda bir kandaki D vitaminine ve kalsiyum düzeylerine bakılarak yeterli seviyelere ulaşıldığının kontrol edilmesi önerilmektedir.
D vitamini ilaçları
D vitamininin 50.000 IU’lik damla formu, 300.000 IU’lik ampul formu, genelde 1000 IU’lik hap formları ve sprey formları mevcuttur.
D vitamini hapı
Yeterli miktarda üretemediğimiz durumlarda, takviye haplar, vücut bağışıklığının desteklenmesine katkı sağlamak üzere D vitamini eksikliğini gidermeye yardımcı takviye ilaçlardır. Kemik erimesi tedavisinde destek sağlar. Dozu ve kullanım süresi kişinin yaşına, ihtiyacına göre değişiklikler gösterir. Genellikle günlük maksimum 1000 IU doza sahip piyasadaki ilaçlar orta derecede düşüklüklerin tedavisinde yardımcıdır.
D vitamini damlaları
D vitamini yağda eriyen bir madde olduğu için, damlasının ekmek gibi katı yiyeceklere damlatılıp yenmesi önerilir veya direkt ağza damlatılarak da kullanılabilir. Suya dökülmemelidir, çünkü bardağa yapışır. Genellikle günlük idame tedavilerinde etkilidir.
D vitamini iğnesi
D vitamini ampul; sindirim kanalındaki emilim bozukluğuna bağlı D vitamini eksikliğinin önlenmesi ve tedavisinde kullanılır. Ampul formları çok yüksek düzeyde (300.000 ünite D3) D vitamini içerdiği için yeterli beslenmesine rağmen D vitamini eksikliği olanlara önerilir. Kemiklerde oluşan osteomalazide, raşitizmde, kemik erimesi tedavisinde ve hiperparatiroidizm tedavisinde 6-12 hafta boyunca, haftada bir 300.000 IU verilir.
Doktorun tavsiyesine ve hastanın tercihine göre oral veya iğne olarak kullanılır ancak, bağırsak problemi olanlarda, kalsiyum emilimi bozukluğunda emilimin daha kolay olması için adaleye enjekte edilir. Oral yoldan alınacaksa; bir peçete yardımıyla ampul kırılarak ekmeğe veya başka gıdalara damlatılabilir, az miktarda zeytinyağı veya süte karıştırılabilir. D vitamini ampul yağ içerikli olduğu için suya dökülünce bardak kenarlarına yapışır.
D vitamini yüksekliği nedir?
Yüksek dozda D vitamini takviyesinin uzun süreli kullanımı hipervitaminoz D olarak bilinen zehirlenmeye yol açabilir. Belirtileri baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, ağız kuruluğu, metalik tat, kabızlık, halsizlik ve kilo kaybıdır. Aşırı güneşe maruz kalma, zehirlenmeye neden olmaz çünkü vücut ürettiği vitamin miktarını sınırlar.
D vitamini yüksekliğinin zararları
Aşırı D vitamini, kandaki kalsiyum seviyesinin çok fazla yükselmesine neden olur. Hiperkalsemi denilen bu durum, organ ve damarlarda kireçlenmeye neden olarak böbrek taşına ve kalp krizine neden olabilir.
